Της Σοφίας Εμμανουήλ (semmanouil@gmail.com)
Ο Αώος, ένας από τους τελευταίους εναπομείναντες άγριους ποταμούς της Ευρώπης, έχει ελπίδες να διατηρήσει την φυσική, ελεύθερη ροή, σε μεγάλο μέρος του, χάρης στη δέσμευση επιστημόνων, ακαδημαϊκών, φορέων χάραξης πολιτικής, οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών και ενεργών πολιτών για τη δημιουργία του πρώτου Διασυνοριακού Πάρκου Άγριου Ποταμού στην Ευρώπη, Αώου/Vjosa.
Σημειώνεται ότι ο Αώος είναι ποταμός της Ηπείρου μήκους 260 χλμ., εκ των οποίων περίπου 70 χλμ. βρίσκονται σε ελληνικό έδαφος και 190 χλμ. σε αλβανικό καθιστώντας αναγκαία τη συνεργασία των δύο χωρών για την διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και του ποτάμιου οικοσυστήματος στην περιοχή. Εξάλλου, ο ποταμός πηγάζει από τη βόρεια Πίνδο και περνά από χαράδρα ανάμεσα στα όρη Τύμφη και Σμόλικα ενώ βορειοδυτικά της Κόνιτσας περνά στην Αλβανία κι από κει συνεχίζει μέχρι την Αδριατική όπου είναι οι εκβολές του. Χαρακτηρίζεται από φυσική, ανεμπόδιστη ροή, με σπάνια βιοποικιλότητα και αξιόλογες φυσικές ομορφιές, όπως η χαράδρα που βρίσκεται μέσα στον Εθνικό Δρυμό Βίκου-Αώου.
Στις 15 Μαρτίου 2023, το Αλβανικό τμήμα του ποταμού ανακηρύχθηκε “Εθνικό Πάρκο Άγριου Ποταμού” λαμβάνοντας τον τίτλο του πρώτου Εθνικού Πάρκου Άγριου Ποταμού στην Ευρώπη, όπου η ελεύθερη και άγρια ροή των ποταμών και των ρεμάτων τοποθετούνται πλέον στο επίκεντρο των πολιτικών προστασίας.
Επίσης, ένα σημαντικό βήμα ολοκληρώθηκε λίγους μήνες αργότερα όταν το ελληνικό Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας χαρακτήρισε τμήμα της λεκάνης απορροής του διασυνοριακού ποταμού Αώου στην ελληνική πλευρά των συνόρων ως Προστατευόμενου Φυσικού Σχηματισμού και Προστατευόμενου Τοπίου. Ο χαρακτηρισμός καλύπτει το τμήμα εκείνο που μέχρι πρότινος βρισκόταν εκτός προστασίας, από τα όρια του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου έως τα σύνορα Ελλάδας – Αλβανίας.
Η συνεργασία Ελλάδας – Αλβανίας, με τη συμβολή επιστημόνων, θεσμικών παραγόντων, τοπικών κοινοτήτων και περιβαλλοντικών οργανώσεων, επισφραγίστηκε πρόσφατα με το Transboundary River Forum (TRF) που πραγματοποιήθηκε από το MedINA, σε συνεργασία με το EuroNatur και την EcoAlbania, στο πλαίσιο της διεθνούς εκστρατείας Save the Blue Heart of Europe, στα Ιωάννινα και την Κόνιτσα 24–27 Σεπτεμβρίου 2025.
Στο επίκεντρο του φόρουμ βρέθηκε η κοινή δέσμευση για τη δημιουργία του πρώτου Διασυνοριακού Πάρκου Άγριου Ποταμού στην Ευρώπη, Αώου/Vjosa.
Οι συζητήσεις εστίασαν μεταξύ άλλων στις σύνθετες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι διασυνοριακοί ποταμοί, από τις αναπτυξιακές πιέσεις, την απώλεια βιοποικιλότητας και την κλιματική κρίση έως τις ελλείψεις στο θεσμικό πλαίσιο και ζητήματα διακυβέρνησης, επισημαίνοντας την ανάγκη να ενισχυθεί η εμπλοκή των τοπικών κοινωνιών στη λήψη αποφάσεων. Παράλληλα, προβλήθηκαν επιτυχημένα παραδείγματα διασυνοριακής συνεργασίας, όπως η Πρέσπα και ο Δούναβης, που προσφέρουν σημαντικά διδάγματα και δείχνουν τον δρόμο προς ένα ελπιδοφόρο μέλλον.
Ενιαίο καθεστώς προστασίας του Αώου/Vjosa
Κατά τη διάρκεια του φόρουμ, τονίστηκε η επιτακτική ανάγκη για ενιαίο καθεστώς προστασίας του Αώου/Vjosa, από τις πηγές έως τις εκβολές του και η θεμελιώδης σημασία της διασυνοριακής συνεργασίας για την προστασία, διαφύλαξη και αποκατάσταση του ποταμού. Επιπλέον, αναδείχθηκε η πολιτιστική και κοινωνικοοικονομική αξία των ποταμών ως οικολογικών διαδρόμων, τόσο για τα είδη, όσο και για τους ανθρώπους, αλλά και ο καθοριστικός ρόλος των τοπικών κοινοτήτων, που καλούνται να συμμετέχουν σε κάθε βήμα.
Οι συμμετέχοντες στο φόρουμ τόνισαν επίσης τη σημασία της ανταλλαγής επιστημονικών δεδομένων για την ορθή διαχείριση διασυνοριακών ποταμών και ειδικότερα για την ανάδειξη της αξίας του Αώου/Vjosa, ενός ποταμού με μοναδική φυσική και πολιτιστική αξία σε τοπικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Ενδεικτικά, ο Αώος/Vjosa, σύμφωνα με τον συγγραφέα Julian Hoffman, είναι ένα ποτάμιο σύστημα που λειτουργεί όπως ένα πολυφωνικό τραγούδι – όλοι οι παραπόταμοι συνθέτουν ένα μοναδικό τραγούδι πολλών υδάτων.
Στο πλαίσιο του φόρουμ ο Αλέξης Κατσαρός, Εκτελεστικός Διευθυντής του MedINA, έκλεισε τις εργασίες του διημέρου σημειώνοντας ότι το φόρουμ σηματοδοτεί μία νέα δέσμευση για τους διακρατικούς ποταμούς που ενώνουν, στηρίζουν ανθρώπους και φύση και εμπνέουν πέρα από σύνορα. “Για τον ποταμό Αώο, έχουμε την ελπίδα ότι θα προστατευτεί, από εδώ και στο εξής, πιο αποτελεσματικά μέσα από ουσιαστική διασυνοριακή συνεργασία, την ενεργή συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και την υιοθέτηση και εφαρμογή ενός ισχυρού θεσμικού πλαισίου”, σημείωσε.
